Update van Eelco Keij: Referendum, stand van zaken, en het wetsvoorstel vereenvoudiging stemmen vanuit het buitenland

Op 21 maart a.s. mogen ook Nederlanders in het buitenland naar de stembus: hier heb ik al eerder over geschreven. In deze post wil ik ingaan op de situatie rondom het referendum van 21 maart a.s. en over het nieuwe wetsvoorstel ter vereenvoudiging van het stemmen vanuit het buitenland.

1. Situatie referendum 21 maart a.s.

Om maar met enkele cijfers te beginnen:

1. Op dit moment (7 maart 2018) zijn er 58.000 geregistreerden vanuit het buitenland voor het referendum. Dit tegenover 80.000 bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen (2017) en 16.000 bij het vorige referendum (2016).

2. Het overgrote deel van deze 58.000 had zich al ‘permanent geregistreerd’ (de permanente registratie staat open sinds 1 april 2017) via www.stemmenvanuithetbuitenland.nl. Ter herinnering: permanente registratie betekent dat wanneer je je registreert, je automatisch voor alle toekomstige verkiezingen geregistreerd staat – handig!

3. Toch zijn er nu al 19.000 stemmen binnen in Den Haag (ongeveer 2.000 via de ambassades, de rest rechtstreeks via Den Haag zelf), tegenover die 16.000 bij het vorige referendum. Dus dat is een mooie stijging. Verwacht wordt dat de 20.000 gehaald gaat worden.

4. Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen waren 22 stembureaus geopend (op ambassades). Nu, met het referendum, zijn dat er 15. Oftewel 7 minder. Deze stembureaus zijn gesneuveld:

1. Wellington
2. Ottowa
3. Pretoria
4. Muscat
5. New Delhi
6. Doha
7. Moskou

Waarom 7 minder? Officieel staat het nergens geschreven. Maar al jaren wil Buitenlandse Zaken de consulaire dienstverlening centraal ‘vanuit Den Haag’ doen, om enkel de hoge diplomatie én de economische diplomatie nog via het postennetwerk te doen. Maar deze intentie staat haaks op wat er nu in het regeerakkoord staat:

“Het postennetwerk wordt naar aanleiding van het AIV-advies “De vertegenwoordiging van Nederland in de wereld” uitgebreid en versterkt. Nederland streeft ernaar koploper te worden in consulaire dienstverlening. Er komt een 24/7 Loket Buitenland waar Nederlanders in het buitenland “one stop shop” terecht kunnen voor alle dienstverlening en producten van de rijksoverheid waarmee de binding met Nederland verstevigd wordt.”

Hoe zit het dan met die uitbreiding van consulaire diensten? Een paar weken geleden hebben VVD en D66 hier nog kamervragen over gesteld. Zodra hier reactie op komt, laat ik het u weten.

2.     Wetsvoorstel vereenvoudiging stemmen vanuit het buitenland

In 2017 ging het goed mis met de stemmen vanuit het buitenland voor de Tweede Kamerverkiezingen. Om even uw geheugen op te frissen, in een korte samenvatting: duizenden niet of te laat aangekomen stembescheiden (zowel bij de stemmer in het buitenland, als ook op de weg terug naar Nederland), onduidelijkheid over de aanwezigheid en openingsdata van stembureaus in het buitenland, onduidelijkheid over vervangende stembescheiden en als klein maar symbolisch ongemak: een oranje enveloppe waar de stembescheiden in móesten worden verstuurd. En dan bleek het retouradres op die oranje enveloppe vaak volledig in het Nederlands te zijn gesteld: niet echt praktisch in het buitenland.

Een kort geding volgde: weliswaar werd dit juridisch verloren, maar politiek kwam de boodschap aan: van links tot rechts – alle partijen hadden met het schaamrood op de kaken de failure of democracy in werking gezien. Het nieuwe kabinet kondigde daarop aan met maatregelen te komen. Op https://www.internetconsultatie.nl/kieswetstemmenbuitenland kunt u de ‘draft’ van het nieuwe wetsvoorstel inzien (de consultatieperiode is al gesloten) – let op: het hele parlementaire proces moet nog worden doorgelopen, dus er kan nog van alles in gewijzigd worden.

Welke balans is op te maken?

Om positief te beginnen: het echt belangrijkste verbeterpunt – en dat is echt goed – is dat met deze wetswijziging het briefstembewijs al veel eerder verstuurd kan worden (en het stembiljet zelf digitaal). Dat is een grote positieve stap, want daardoor neemt de kans navenant toe dat alles tijdig aankomt én op tijd weer teruggestuurd kan worden. Want, in combinatie met de permanente registratie, zoals hierboven beschreven, zullen daardoor steeds meer mensen tijdig hun stembescheiden ontvangen.

Alle overige maatregelen zijn meer van de marge. De oranje enveloppe wordt van het dwingende karakter ontdaan (men kan zelf een eigen gefrankeerde enveloppe nemen en versturen), en het stembiljet – let op: niet het briefstembewijs – zal voortaan via email worden verstuurd. Bovendien mag het invullen van het stembiljet nu ook met elke kleur naar keuze, zolang de keuze maar duidelijk te achterhalen valt. Ook zullen kiezers die het stembiljet per post willen ontvangen “er nadrukkelijk op gewezen dat de kans bestaat dat het stembiljet zo lang onderweg is dat er onvoldoende tijd zal resteren om de stem op tijd bij het briefstembureau te krijgen.” Tot slot: deels en/of onvoldoende gefrankeerde retourenveloppe zullen worden meegeteld (waar ze voorheen terzijde werden gelegd en niet werden meegeteld).

Het digitaal verzenden van de stembescheiden wordt niet geregeld, omdat hier – en dat vind ik begrijpelijk: de risico’s van digitale beïnvloeding van verkiezingen zijn natuurlijk niet van de lucht – nog onvoldoende duidelijk is of dit wel veilig genoeg is, en niet op de één of andere wijze gehackt kan worden.

Minder positief: de registratiedeadline voor degene die nog niet in het systeem zit, is gehandhaafd op 6 weken voor de verkiezingen. Dit zal een groot probleempunt blijven – want wie denkt er nu 6 weken vantevoren al actief aan de komende verkiezingen? Ook blijven de lokale posterijen een grote stempel drukken op het geheel, met name bij terugkeer naar Den Haag of een van de stembureaus: de stembescheiden moeten immers gezamenlijk teruggestuurd worden via lokale post. Het is dan ook jammer dat de optie van volmacht onvoldoende aangehaald wordt als goed en sneller alternatief – heel belangrijk is dat via een volmacht pas op het allerlaatste moment besloten hoeft te worden voor wie men kiest: een groot voordeel, want vaak zijn dan pas de campagnes in NL echt op stoom en komen de politieke verschillen scherper naar voren.

Daarnaast wordt beredeneerd, terecht trouwens, dat “meer briefstembureaus in het buitenland nodig zijn“. Maar hoe wordt dit vervolgens punt opgepakt? Voorgesteld wordt dat in de grensgemeenten van Nederland briefstembureaus ingesteld kunnen worden (Want: “In het grensgebied met Duitsland en België wonen relatief veel Nederlanders.”). Dit is natuurlijk puur een getalsmatig argument, geen argument gebaseerd op wat er inhoudelijk mis ging vorig jaar: de grootste problemen deden immers zich voor in de overzeese landen met grote post-/reisafstanden, in combinatie met langzame posterijen.

Ronduit storend vind ik de bijna jubeljuichende stemming die uit de Memorie van Toelichting blijkt over wat er allemaal wél goed zou zijn gegaan vorig jaar (“Slechts 112 stemmen zijn als ongeldig aangemerkt”) – over de naar schatting 8.000 niet-aangekomen stembescheiden wordt met geen woord gerept. Maar goed.

Voorlopige conclusies

Vanmorgen mocht ik op BNR Radio en later ook op TV (WNL) kort toelichten hoe het zat – maar het is lastig om het gemengde oordeel dan duidelijk voor het voetlicht te krijgen. Samengevat, op hoofdlijnen: positief is de invoering van de permanente registratie, en de eerdere toezending van stembescheiden. Negatief is de handhaving van de 6-weken-termijn voor registratie, en het uitblijven van plannen om stembureaus toe te voegen in die landen waar het echt nodig is. Maar wellicht dat de regering op dit punt nog een ommezwaai gaat maken – dat is nog afwachten.

Voor alle politici is in ieder geval één ding duidelijk: het electoraat vanuit het buitenland is groeiend, iedere verkiezing opnieuw.

Bron: website Eelco Keij, 7 maart 2018