Over het erfrecht in Duitsland hebben wij hier 5 afleveringen van Strick advocaten opgenomen. Daarin worden de hoofdlijnen van het Duitse erfrecht naar onze mening goed aangegeven. Het spreekt vanzelf dat u voor uw persoonlijke situatie contact moet opnemen met een Duitse deskundige/jurist.
- De wettelijke erfopvolging (Gesetzliche Erbfolge)
- De legitieme portie/wettelijk erfdeel (Pflichtteil)
- Het testament – beschikking vanwege overlijden (Verfügung von Todes wegen)
- Het erfcontract (Erbvertrag)
- De successierechten (Erbschaftssteuer)
1. De Wettelijke erfopvolging (Gesetzliche Erbfolge)
Stel een Nederlander woont op het moment van overlijden in Duitsland en heeft aldaar vermogen. Naar Duits recht is het recht van de nationaliteit van toepassing. Ook naar Nederlands recht geldt in beginsel het recht van de nationaliteit. Toch wordt uiteindelijk de erfopvolging bepaald volgens het recht van die staat, waarin de erflater op het tijdstip van overlijden zijn gewone verblijfplaats (gewöhnlicher Aufenthalt) had, als de erflater zich direct voor zijn dood tijdens een periode van minimaal vijf jaar ononderbroken in deze staat heeft opgehouden. In de praktijk betekent dit dat voor een Nederlander, die naar Duitsland verhuist, voor de eerste vijf jaar het Nederlandse erfrecht van toepassing blijft en na afloop van vijf jaar het Duitse erfrecht geldt.
Net als Nederland verdeelt in Duitsland de wettelijke erfopvolging (Gesetzliche Erbfolge) familieleden in groepen. Erfgenamen van de eerste groep (Erste Ordnung) zijn de afstammelingen van de erflater (Erblasser). In eerste instantie zijn dit de kinderen. Wanneer een kind niet meer leeft diens afstammelingen, dus de kleinkinderen en achterkleinkinderen van de overleden persoon. Erfgenamen van de tweede groep (Zweite Ordnung) zijn de ouders van de overleden persoon en hun afstammelingen, dus moeder, vader, broer en zus van de overledene. Zij komen enkel aan bod, wanneer er geen erfgenamen in de eerste groep bestaan. Erfgenamen van de derde groep (Dritte Ordnung) zijn de grootouders van de overledene en diens afstammelingen (tantes, ooms, neven en nichten). Erfgenamen van de vierde groep en verdere groepen (Vierte Ordnung und weitere Ordnungen) zijn de overgrootouders van de overledene en diens afstammelingen.
De hoogte van het wettelijk erfdeel van familieleden verandert, wanneer de overledene gehuwd is geweest en de echtgeno(o)t(e) nog leeft; overigens genieten ook partners van gelijk geslacht een erfrecht, voor zover het (levens)partnerschap wettelijk geregistreerd is. Iedere overlevende echtgenoot, die wettelijk erfgenaam wordt (dus niet in een testament is bedacht), ontvangt van tevoren en aanvullend bij zijn erfdeel het zogenoemde Voraus; dit zijn alle bij het huishouden behorende voorwerpen zoals meubels, tapijten, huishoudelijke apparatuur, boeken en schilderijen.
De hoogte van het erfdeel (Erbquote) van de overlevende echtgenoot kan verschillen. Deze hangt er van af of de familieleden van de overledene tevens erven en welke familieleden dit zijn. Anderzijds is de hoogte van het erfdeel ook afhankelijk van de (eventuele) huwelijkse voorwaarden (Güterstand) die de echtgenoten hebben laten vastleggen. Volgens de wet erft de echtgenoot naast de familieleden van de eerste groep (bijv. de kinderen) ¼ van de nalatenschap. Het overige deel van het erfdeel dat erbij komt hangt van de huwelijkse voorwaarden van de echtgenoten af. Hebben zij in wettelijk deelgenootschap (Gesetzlicher Güterstand der Zugewinngemeinschaft) geleefd – die steeds geldt, als er niets anders werd vastgelegd – komt hier nog eens 1/4 erfdeel bij.
Bron: Strick advocaten, 12 juni 2014
2. De legitieme portie/wettelijk erfdeel (Pflichtteil)
Het nagelaten vermogen dient in Duitsland in beginsel ook aan de naaste verwanten toe te komen. Maar wat gebeurt er, als de overledene een deel of ook het gehele vermogen aan een derde heeft nagelaten en hierdoor het erfdeel van zijn familieleden kleiner wordt of een van zijn naaste verwanten bijzonder begunstigt en daardoor de anderen benadeelt? Op dat moment kunnen de rechthebbenden zich beroepen op hun legitieme portie (Pflichtteil).
Dit wettelijk erfdeel zet grenzen aan de beschikkingsvrijheid van de erflater, het garandeert de naaste verwanten een minimaal erfdeel. De legitieme portie is het wettelijk erfdeel dat in ieder geval aan kinderen en ouders moet worden nagelaten na overlijden, ongeacht hetgeen de overledene in zijn of haar testament had bepaald.
Stel een erflater laat een echtgenote, waarmee hij in Zugewinngemeinschaft (wettelijk deelgenootschap) leefde, en een dochter achter. De erflater heeft zijn echtgenote in een wilsverklaring als enig erfgenaam bepaald. Zijn vermogen bedraagt € 100.000. De legitieme portie van de dochter bedraagt ¼ deel van de nalatenschap. Overeenkomstig de wettelijke regeling zou de dochter evenals de echtgenote aanspraak kunnen maken op ½ erfdeel. Vanwege de bepalingen in het testament, waarmee de erflater zijn echtgenote tot enig erfgenaam had verklaard, kan de dochter een legitieme portie ter hoogte van de helft van de wettelijke helft, dus ¼ deel (€ 25.000) van de echtgenote van de erflater eisen.
De uitbetaling van deze legitieme portie kan de erflater ook niet beletten door de dochter in zijn testament met een erfdeel te bedenken waarvan de waarde beneden dat van de legitieme portie ligt. Mocht dit het geval zijn heeft de rechthebbende dochter automatisch aanspraak op een aanvulling tot de helft van het wettelijk erfdeel, in dit geval dus € 25.000.
Rechthebbenden op een legitieme portie nemen niet aan de nalatenschap deel, ze worden dus niet als mede erfgenamen in het verbond met de andere erfgenamen opgenomen. Zij hebben jegens de erfgenamen enkel een aanspraak op geld. Zij hebben recht op de helft van de waarde van hun wettelijk erfdeel dat toegepast wordt als er geen testament aanwezig is en dus de wettelijke regeling wordt toegepast.
Vanwege inhoudelijke verschillen tussen het Nederlandse en Duitse recht is het soms geboden een erfrechtelijke regeling te treffen, vooral als de erflater in Duitsland onroerend goed bezit. Het Duitse erfrecht kent bijvoorbeeld (anders dan in Nederland!) een recht op een legitieme portie voor ouders. De legitieme portie is in Duitsland 50% van het wettelijk erfdeel ( in Nederland slechts 1/3).
Stel een Nederlandse erflater koopt een huis in Duitsland waarin hij met zijn vriendin zeven jaar woont voordat hij komt te overlijden. In zijn testament heeft hij bepaald dat zijn vriendin enig erfgenaam wordt. Hij heeft geen kinderen, zijn ouders leven nog. Hij heeft in zijn testament geen keuze voor het Nederlandse of Duitse recht gemaakt. In deze situatie geldt het Duitse erfrecht, en het testament wordt dan ook getoetst aan het Duitse recht.
Wanneer het testament rechtsgeldig is, zal de vriendin van de erflater haar aandeel ontvangen. De ouders ontvangen eventueel (onder omstandigheden) hun legitieme portie (Pflichtteil). Is het testament op grond van Duitse voorschriften niet rechtsgeldig, worden in beginsel de regels van de wettelijke erfopvolging uitgevoerd, de ouders van de erflater erven dienovereenkomstig de hele nalatenschap.
Het gevaar bestaat dus dat de vriendin van de erflater, ondanks het feit dat het testament in Duitsland uitvoerbaar is, de ouders moet uitbetalen. Het is echter mogelijk om in een testament voor het onroerend goed te kiezen voor het Nederlandse erfrecht. In dit geval gelden de Nederlandse regels, de ouders worden geheel onterfd en ontvangen niets aangezien het Nederlandse recht geen aanspraak op een legitieme portie voor ouders kent. De vriendin van de erflater is erfgenaam van het huis.
Bron: Strick advocaten, 7 juli 2014
3. Het testament – beschikking vanwege overlijden (Verfügung von Todes wegen)
Gaat men met de wettelijke erfopvolging niet akkoord en zou men over zijn nalatenschap anders willen bepalen, dan kan dit door het maken van een testament of door het sluiten van een erfcontract (Erbvertrag).
Testament
Een testament kan in beginsel iedereen opmaken, die meerderjarig en volledig handelingsbekwaam is. De gebruikelijke vormen zijn doorgaans het persoonlijk geschreven testament (eigenhändiges Testament) alsmede het notarieel testament (öffentliches Testament). In een testament kan een persoon in beginsel volledig vrij bepalen wie wat onder welke omstandigheden van zijn vermogen ontvangt. Let wel: een erflater kan weliswaar een lid van de verwantschap onterven. Maar diens legitieme portie (Pflichtteil) kan hij hem slechts onder bepaalde voorwaarden onttrekken, bijv. wanneer hij kan bewijzen door deze persoon te zijn mishandeld.
Een laatste wilsbeschikking wordt in Duitsland zeer vaak in de vorm van een persoonlijk geschreven testament opgemaakt. Vereist is dat dit testament eigenhandig met de hand moet zijn geschreven en met de volledige naam zijn ondertekend. Voorts dient op het testament plaats en datum van opmaak te worden vermeld. Deze informatie is weliswaar geen voorwaarde voor de rechtsgeldigheid, maar maakt het bij het bestaan van meerdere testamenten makkelijker om te beslissen welk het geldige is.
Notarieel testament (Öffentliches Testament)
Het notarieel testament wordt door een notaris opgemaakt. De meest gebruikelijke vorm is hier de mondelinge verklaring van de uiterste wil, die de notaris dan schriftelijk vastlegt. Gehuwden resp. niet gehuwde partners kunnen deze wilsverklaring ook gemeenschappelijk opmaken. Dit geschiedt, indien een huwelijkspartner de uiterste wil van beiden met de hand opschrijft en daarna beide partners ondertekenen. In acht te nemen is hierbij wel dat een eventuele herroeping van het testament enkel in bijzijn van de ander, dus tijdens diens leven, kan geschieden. Dat wil zeggen dat na het overlijden van een partner de overlevende partner in de regel gebonden is aan het gemeenschappelijk ondertekende testament en dit niet meer kan veranderen.
Bron: Strick advocaten, 8 augustus 2014
4. Het erfcontract (Erbvertrag)
Een erfcontract (Erbvertrag) is een contract tussen twee of meerdere personen, waarin tenminste een persoon verklaringen aangaande zijn laatste wil verstrekt. En die kunnen, omdat er een contract bestaat, niet eenvoudig door de opsteller van het testament worden veranderd. Voor een erfrechtelijk verbintenis van deze aard bestaat vaak een heel praktische reden. De zoon van een zelfstandig ambachtsman bijvoorbeeld zal incidenteel slechts dan bereid zijn, om in het bedrijf van zijn vader te komen werken, indien hij in een erfcontract tot opvolger wordt verklaard.
Een erfcontract kan met iedere derde worden aangegaan. Voorwaarde voor afsluiting is dus niet een bestaand huwelijk noch een familiaire relatie. Her erfcontract dient in het bijzijn van een notaris te worden gesloten, waarbij alle contractpartners aanwezig dienen te zijn. Wordt in het kader van een erfcontract op een bindende wijze over het vermogen of delen daarvan (in het geval van een nalatenschap) beschikt, dan kan over deze delen in een laatste wilsbeschikking niet meer anders worden bepaald. Dus een later testament is niet meer mogelijk of zou in ieder geval ongeldig zijn.
Desondanks bestaan er verschillende juridische mogelijkheden om na sluiting van dergelijke contracten zich hiervan te ontdoen, bijv. door eensgezinde opheffing, een overeengekomen recht om afstand te doen door de contractspartij, betwisting of scheiding.
Huwelijkse voorwaarden
Met huwelijkse voorwaarden wordt bedoeld een overeenkomst tussen echtgenoten, waarin het recht op bezit en inkomen van beiden wordt geregeld. Als huwelijkse voorwaarden wordt het scala van vermogensrechtelijke regelingen aangeduid, dat dient te voldoen aan de gezamenlijke nastreving van de doelen binnen het huwelijk. Het Duitse recht kent drie erfrechtelijk relevante variaties:
1. De Zugewinngemeinschaft (wettelijk deelgenootschap)
2. De Gütertrennung (scheiding van goederen/huwelijkse voorwaarden)
3. De Gütergemeinschaft (gemeenschap van goederen)
Het wettelijk huwelijksvermogensstelsel is in Duitsland de Zugewinngemeinschaft. Op echtgenoten is dit stelsel van toepassing voor zover niet bij huwelijkse voorwaarden anders is overeengekomen. Bij de Zugewinngemeinschaft vindt bij overlijden de compensatie van de vermogensaanwas plaats doordat het wettelijk erfdeel (Pflichtteil) van de echtgenoot (1/4) met een ¼ deel wordt verhoogd. Zodoende bedraagt het erfdeel van de overlevende erfnemer de helft van de nalatenschap van de erflater; de andere rechthebbenden moeten dientengevolge de resterende helft delen.
De huwelijkse voorwaarden kunnen d.m.v. een huwelijkscontract door de echtgenoten worden bepaald. Bij Gütertrennung vindt er geen compensatie van de vermogensaanwas plaats. Ook de forfaitaire verhoging van het erfdeel blijft in dit geval achterwege. De huwelijkse voorwaarden kunnen echter alleen bij een notariële akte van huwelijkse voorwaarden worden overeengekomen.
Dit is ook zo bij de Gütergemeinschaft. Bij deze in de praktijk zeer ongebruikelijke vorm van huwelijkse voorwaarden bestaan er geen erfrechtelijke bijzonderheden. Het blijft ook hier bij het normale wettelijke erfrecht van de overlevende echtgenoot zonder compensatie vermogensaanwas, dus ook zonder verhoogd wettelijk erfdeel.
Samenwonen in Duitsland
Het Duitse erfrecht houdt in eerste instantie rekening met familie en bloedverwantschap. Steeds vaker bestaan er echter samenlevingsvormen die noch op afstamming, noch op een huwelijk berusten. In het Bürgerliche Gesetzbuch, met name in het erfrecht, wordt een dergelijke samenlevingsvorm niet erkend.
De samenleving van ongehuwden is in Duitsland wettelijk slechts geregeld voor homosexuele paren. Dat betekent dat tussen niet met elkaar gehuwde partners geen wettelijk erfrecht (gesetzliches Erbrecht) en daarmee bijvoorbeeld ook geen wettelijk erfdeel (Plichtteilsrecht) bestaat. Worden zij tot erfgenamen benoemd, dan moeten zij een legitieme portie aan de ouders of de kinderen betalen.
Als twee partners bijvoorbeeld een huis kopen en zijn niet getrouwd, dan worden zij juridisch gezien als twee mensen die samen een woning kopen en enkel een gezamenlijke huishouding voeren. Hetzelfde geldt ook voor een geregistreerd partnerschap plus het daarbij behorende samenlevingscontract, aangezien de partnerregistratie, zoals men die in Nederland kent, in Duitsland niet wordt erkend. Dit betekent bijvoorbeeld dat na overlijden de partner fiscaal en voor wat betreft de positie richting kinderen als een niet verwante wordt beschouwd.
Het is derhalve aan te bevelen dat samenlevenden contractueel regelingen treffen in het bijzonder wanneer in Duitsland onroerend goed wordt gekocht of wanneer de kosten voor het dagelijkse leven niet door beide in gelijke omvang worden betaald. Het is raadzaam dat samenwonenden te allen tijde een testament laten opstellen. Ouders houden recht op hun wettelijk erfdeel (Pflichtteil).
Bron: Strick advocaten, 27 oktober 2014
5. De successierechten (Erbschaftssteuer)
De Duitse Belastingdienst ontvangt krachtens erfrecht ook zijn aandeel van een nalatenschap. Voor in Duitsland aanwezig vermogen (onroerend goed, bankrekening enz.) is successierecht aan de Duitse fiscus verschuldigd. Het successierecht is onafhankelijk van het toepasselijke materiële erfrecht, d.w.z. onafhankelijk of men de goederen erft overeenkomstig Duits of Nederlands recht. De hoogte van het te betalen successierecht is afhankelijk van de relatie tussen erfgenaam en erflater.
Duitsland kent drie verschillende tarieven, al naar gelang de graad van verwantschap. De hoogte van de belasting wordt berekend aan de hand van de waarde van de nalatenschap. Voor echtgenoten, kinderen, kleinkinderen, ouders en grootouders (Steuerklasse I) loopt het tarief op van 7% tot maximaal 30%. Voor broers, zussen, kinderen van broers en zussen (Steuerklasse II) en voor schenkingen aan ouders/grotouders geldt een tarief van 15% tot maximaal 43%. De overige verkrijgers (Steuerklasse II) worden belast tegen een tarief dat oploopt van 30% tot maximaal 50%.
Het Duitse successierecht kent voor de diverse verkrijgers vrijstellingen. De Persönliche Freibeträge binnen de Erbschaftssteuer zijn voor echtgenoten € 500.000, voor kinderen € 400.000, voor kleinkinderen € 200.000 en voor de overige verkrijgers binnen Steuerklasse I €100.000. Voor broers en zussen (Steuerklasse II) liggen de vrijstellingen bij € 20.000. Dezelfde som geldt voor de overige verkrijgers van Steuerklasse III (€ 20.000). Voor echtgenoten en kinderen kan de vrijstelling onder bepaalde omstandigheden worden verhoogd om te voorzien in het levensonderhoud (Besonderer Versorgungsfreibetrag: echtgenoten: € 256.000, kinderen al naar gelang hun leeftijd tussen € 10.300 en € 52.000).
In Duitsland kunnen bovenstaande bedragen na een overlijden eenmalig belastingvrij worden overgedragen. De genoemde vrijstellingen zijn ook van toepassing op schenkingen tussen levende personen, hetzij als eenmalig bedrag, hetzij in de vorm van periodieke schenkingen (uitzonderingen: voor ouders en grootouders geldt in dit geval Steuerklasse II; de besondere Versorgungsfreibetrag valt weg). Ontvangt een rechthebbende meer dan de bovengenoemde Freibeträge, treden de verschillende belastingtarieven in werking. Erft bijvoorbeeld een echtgenote een bedrag van € 550.000, moet zij aan de Duitse fiscus over het bedrag van 50.000 euro 7% successierechten betalen. Erft een kind een bedrag van € 6 miljoen, moet hij of zij over het bedrag van 5.600.000 euro 30% aan successierechten betalen. De Duitse Erbschaftssteuer kent de hier volgende heffingen:
Waarde van de belastingplichtige verkrijgingen tot en met % naar Steuerklasse
Euro I II III
75.000 7 15 30
300.000 11 20 30
600.000 15 25 30
6.000.000 19 30 30
13.000.000 23 35 50
26.000.000 27 40 50
Meer dan 26.000.000 30 43 40
Vaak wordt aan al de hier boven en in de vorige vier nieuwsbrieven genoemde aspecten weinig aandacht geschonken. Toch is het, om onaangename verrassingen te voorkomen, bij een langer verblijf in Duitsland ons inziens zeker raadzaam, de planning van een nalatenschap met behulp van een jurist/specialist te maken.