Wat maakt een Duitser tot een Duitser?

Die vraag is niet makkelijk te beantwoorden. Zeker als wij bedenken dat vóór de veroveringen van Napoleon Duitsland een lappendeken was van honderden staten en staatjes bestuurd door koningen, keurvorsten, adellijke bisschoppen en tal van lagere edelen. En niet te vergeten de vrije steden. In die staatjes en staten sprak ieder zijn eigen dialect, hadden ze hun eigen munt, gewoonten, rechtspraak etc. en voelden de mensen zich meer verbonden met hun eigen streek, plaats en vorst, dan met het grotere geheel, wat toen nog het Heilige Roomse Rijk heette.

Goethe stelde vast:

Deutschland? Aber, wo liegt es?
Ich weiss das Land nicht zu finden.

Luther heeft met zijn vertaling van het Nieuwe Testament een goede aanzet gegeven tot het ontstaan van een Duitse eenheidstaal. Napoleon hheft het aantal staten en staatjes fors terug gesnoeid en in 1871 werd het Duitse keizerrijk (notabene in Parijs) gesticht. Maar toch.

Wie al wat langer in Duitsland woont, zal zeker een aantal verschillen tussen Duitsers en Nederlanders kunnen benoemen. Maar als we aan moeten geven hoe we die verschillen kunnen verklaren slagen we daar vaak minder in. Daarvoor is immers een breed inzicht in de cultuurgeschiedenis van Duitsland noodzakelijk.

De voormalig directeur van het British Museum, Neil MacGregor, heeft naar aanleiding van een BBC-radioserie en een tentoonstelling een poging ondernomen zo’n cultuurgeschiedenis te schrijven. Het is een dik boek geworden van bijna 600 bladzijden, maar het is geïllustreerd op een wijze die je meestal alleen in een tentoonstellingscatalogus verwacht. MacGregor vertelt zijn verhaal in zes delen van ieder vijf korte hoofdstukken. Dat bevordert samen met de illustraties zeker het leesplezier.

MacGregor vertelt zijn verhaal aan de hand van honderden mensen, voorwerpen, plaatsen, kunstwerken, gebouwen en geschriften. Het gaat over worst, bier, porselein, over schrijvers, schilders en politici, over Goethe, Dürer en Bismarck, over Kant en Gutenberg, over wetenschap, filosofie, muziek, literatuur, kunst, architectuur en industrie. Over de drukpers en de Volkswagen Kever. Over de betekenis van de Rijn en over de taal van Luther, Heinrich Heine, Thomas Mann en de gebroeders Grimm. Over de etsen van Dürer en de cantates van Bach. Over speelgoed, glaswerk, schilderijen en oorlogsmonumenten. En over “Made in Germany”.

In diverse kanten, tijdschriften en weekbladen kreeg het boek lovende recensies en daar kan ik mij volledig bij aansluiten. Na lezing van dit boek zult u naar mijn overtuiging goed beslagen ten ijs komen als u de vraag Wat maakt een Duitser tot een Duitser krijgt voorgelegd!

Neil MacGregor, Duitsland. Biografie van een natie. Hardcover, ISBN 9789048827657, Nederlandstalig, 640 pagina’s, september 2015
€ 39,99; ook verkrijgbaar als Ebook, € 14,99.

Bronnen: Recensie NRC, Emsforum