Emigratie naar Zweden verrijkt je leven
Marco Eimermann onderzocht emigratie naar Zweden.
Waarom willen Nederlanders in Zweden wonen? Wat houdt een emigratieproject in een kleine Zweedse gemeente in? Waarom wil een gemeente Nederlanders? En blijven die migranten in Zweden? De Nieuwe Zweed sprak met Marco Eimermann.
De Nederlandse sociaal geograaf Marco Eimermann promoveerde onlangs aan de universiteit van Örebro. Hij is de eerste wetenschapper die zich over de recente trek van Nederlandse emigranten naar Zweden heeft gebogen. Emigreren naar Zweden is al een jaar of tien populair. Het idee om juist dit thema te onderzoeken ontstond toen hij tijdens een jaar als “free-mover student” in Umeå merkte dat hij graag in Zweden wilde wonen. Eimermann kwam terecht op de universiteit van Örebro en dit leidde tot een proefschrift waarvoor hij de verhuizing van Nederlandse (en andere) gezinnen naar Hällefors bestudeerde. In deze kleine gemeente in de oude mijnstreek Bergslagen werd van 2004 tot 2007 het eerste Zweedse emigratieproject gehouden dat zich specifiek op Nederlanders richtte. Het proefschrift van de Nederlander, die nu als onderzoeker in Umeå werkt, kreeg in Zweden de nodige aandacht, ook op de nationale televisie. Tijd voor een gesprek.
DNZ: Waarom verhuizen Nederlanders eigenlijk naar Zweden?
Marco Eimermann: “Ik heb tussen 2008 en 2011 vijftien interviews gedaan met Nederlandse gezinnen met jonge kinderen. De meeste mensen die ik heb gesproken bevonden zich in een levensfase waarin ze feitelijk veel hadden bereikt; een goede baan, een mooi huis, kinderen, af en toe tijd voor hobbies. Maar er knaagde iets; deze veertigers waren zich ervan bewust dat ze nog minstens twintig jaar moesten werken voor ze met pensioen konden. Zowel op het werk als daarbuiten was er veel stress; files, bazen, medewerkers en klanten die almaar méér wilden voor minder, een hoge prestatiedruk op school voor de kinderen. Kortom: een ratrace. Sommigen van mijn respondenten gingen al jaren op vakantie in Zweden en de terugkeer naar Nederland na zo’n vakantie werd steeds moeilijker. Zweden was zo rustig, en groen, en er was veel ruimte en natuur!
Het zijn dus gezinnen die snakken naar rust, ruimte en een andere levensstijl. Ze stellen zich voor dat ze na de verhuizing meer tijd voor elkaar zouden hebben en dat de stress op het werk minder is. Ook als er wel stress is, kun je daar beter mee omgaan, omdat de omgeving zo rustgevend is. De scholen zijn over het algemeen kleiner, met minder leerlingen per onderwijzer, meer aandacht voor het kind en minder prestatiedruk. Bovendien zijn op het Zweedse platteland de huizen veelal groter, vrijstaand en beter betaalbaar. Nogal een contrast met de files, vervuiling, stijgende criminaliteit en hoge prestatiedruk op scholen die in de ogen van deze gezinnen in Nederland een stempel op het dagelijks leven drukken!
Anderen handelden meer impulsief en kwamen bijvoorbeeld na een wereldreis tot de conclusie dat ze niet gelukkig waren in Nederland. Eén gezin zag een advertentie waarin een school in Hällefors te koop stond voor een schappelijke prijs. Aangezien ze werkten met kunstprojecten leek de school een ideale nieuwe werkplek. Binnen een jaar woonde het gezin in Hällefors. Dit soort snelle verhuizingen wordt vergemakkelijkt als je een baan hebt die je in principe overal ter wereld kunt uitoefenen, mits er een goede internetverbinding is.”
Waarom besloot Hällefors zich met een emigratieproject op Nederlanders te richten?
Hällefors is een plattelandsgemeente zoals er vele in Europa zijn. De regio Bergslagen is van oudsher een mijnstreek. Nadat de ijzer- en staalindustrie in de jaren ’70 van de vorige eeuw zijn hoogtepunt bereikte, is het aantal banen binnen deze sector drastisch afgenomen. Daardoor steeg de werkloosheid en trok de bevolking weg. Van ongeveer 12.000 inwoners rond 1970 zijn er nu minder dan 7000 over. Vooral de jongeren trekken weg, op zoek naar een opleiding, werk en het bruisende stadsleven. Toen er begin deze eeuw een Nederlandse kunstenaar in Hällefors woonde die had gehoord van zogenaamde Hollandsprojecten in Noorwegen, leek dit goed te passen binnen de werkzaamheden om van de gemeente weer een aantrekkelijke woon- en werkplaats te maken. De Hollandsprojecten in Noorwegen waren een samenwerking tussen gemeenten en het bedrijf Placement dat gerund werd door Nederlanders die een paar jaar eerder zelf naar Noorwegen waren verhuisd. De directeur van Placement werd uitgenodigd en in 2004 werd Hällefors de eerste Zweedse gemeente die samen met Placement een Hollandsproject startte. Omdat Placement zich vooral op Nederlanders richt, was dat ook de doelgroep voor Hällefors. Dit is onder meer gebaseerd op het idee dat Nederlanders vanwege de hoge bevolkingsdichtheid meer dan gemiddeld bereid zijn naar het buitenland te verhuizen, dat ze veelal hoog opgeleid zijn en tamelijk makkelijk een nieuwe taal leren. Bovendien hebben Zweden de indruk dat Nederlanders makkelijk integreren in de Zweedse samenleving als gevolg van de kleine cultuurverschillen.
Hällefors wilde zich met het project profileren als een gemeente die zich richt op design, techniek en culinaire kunsten. Is die aanpak succesvol gebleken?
Deze drie speerpunten waren een onderdeel van de strategie om Hällefors weer een aantrekkelijke gemeente te maken. Helaas is de periode sinds 2004 nogal turbulent geweest, getuige de vele verschuivingen binnen de locale politiek. De oorspronkelijke ideëen waren gebaseerd op de trend die de Amerikaanse econoom Richard Florida rond de eeuwwisseling aanwakkerde. Deze trend hield in dat steden en kleinere gemeentes naarstig zochten naar de zogenoemde creatieve klasse, omdat deze mensen nieuwe impulsen aan de locale economie zouden kunnen geven. Regisseurs, kunstenaars, architecten, fotografen en andere mensen met een “creatief” beroep waren dan ook aantrekkelijke nieuwe inwoners. Vandaar dat een aantal locale politici in Hällefors de slogan “van staaltijd naar maaltijd” verzon, met de drie eerdergenoemde speerpunten.
Er kwamen echter al vrij snel protesten van mensen die vonden dat er meer aandacht moest komen voor het herstel van de banen in de ijzer- en staalindustrie. Een reden was dat een grote fabriek veel meer werkgelegenheid zou brengen dan de kleine creatieve bedrijfjes. Dit sluit aan bij de oude regionale identiteit van de mensen in Bergslagen als noeste arbeiders. De poging om deze identiteit te veranderen in iets moderns is niet geslaagd. Binnen het gemeentebesturr van Hällefors zijn nu andere politici actief, met andere ideeën. Voor zover ik weet is design geen actueel speerpunt meer. Techniek is wel gekoppeld aan de plaatselijke fabriek van Ovako en een bijbehorende school voor voortgezet onderwijs, maar het is geen speerpunt om nieuwe inwoners aan te trekken.
Culinaire kunsten vormen nog wel een actueel speerpunt, omdat dit meer verankerd is in de regio. In Grythyttan staat het beroemde Måltidens Hus waarin de hogeschool voor gastvrijheid, culinaire kunsten en maaltijdwetenschap is gevestigd, als onderdeel van de universiteit van Örebro.
Wat heeft Hällefors voor de Nederlanders betekend? Waaruit bestond de ondersteuning van de gemeente concreet?
In de beginperiode heeft de gemeente actief gezinnen verwelkomd door ze mee te nemen op een tocht door de gemeente. Hierbij werden de kinderen geïntroduceerd op scholen en werden huizen getoond die te koop stonden. Ook is er af en toe gekeken naar de plaatselijke arbeidsmarkt en welke bedrijven een welkome toevoeging zouden zijn aan het lokale bestand. Er is ook duidelijke informatie gegeven over wat er niet nodig was, zoals campings en andere vormen van toeristische bedrijvigheid, omdat die markt min of meer verzadigd was.
Hoeveel Nederlandse gezinnen zijn er naar Hällefors gekomen? Zijn ze er nog?
Het is moeilijk te zeggen hoeveel Nederlanders er als gevolg van het project naar Hällefors zijn verhuisd. In totaal denk ik dat het sinds de eeuwwisseling gaat om rond de 50 gezinnen. Daarvan wonen er nu nog zo’n 25 gezinnen. Er trekken nog af en toe gezinnen weg, maar er komen ook nog altijd nieuwe bij, al is het project al sinds 2007 afgelopen. Omdat Hällefors de eerste gemeente in Zweden was waarmee Placement samenwerkte, denk ik dat vooral rond de Europese regelgeving nog het één en ander onduidelijk was. Ik heb de mensen zelf niet geïnterviewd omdat die in 2008 al uit Hällefors waren verhuisd, maar ik heb begrepen dat een aantal huisartsen teleurgesteld was in de Zweedse regels. Zo zijn er gevallen bekend waarbij een huisarts met ruime ervaring en een gedegen opleiding in Nederland toch nog een opleiding van twee jaar moest volgen om de Zweedse regels te leren.
Sommige mensen met een creatief beroep die de drie speerpunten aantrekkelijk vonden, zijn teleurgesteld dat deze nu minder actueel zijn. Ze voelen zich tegengewerkt of onbegrepen in hun streven naar kunst en creativiteit. Dit geeft aan hoe belangrijk het kan zijn om als gemeente de beloftes waarmee je nieuwe inwoners aantrekt waar te kunnen maken. Verder kan het zijn dat de onderwijsmogelijkheden en afstanden tegenvallen, wat bijvoorbeeld blijkt wanneer kinderen op hun 16e les volgen aan een gymnasium in Örebro, 80 kilometer van Hällefors vandaan. Dit komt er in de praktijk op neer dat het kind doordeweeks op kamers gaat wonen. Dit was niet voorzien en past ook niet in de verwachting om meer tijd met het gezin door te brengen. Ook blijkt vaak dat de Nederlandse en Zweedse cultuur niet zo dicht bij elkaar liggen als men dacht, vooral wanneer je bijvoorbeeld de mentaliteit in een oude landelijke mijnstreek vergelijkt met die in de Nederlandse Randstad. Het relatief lage werktempo van bijvoorbeeld de enige loodgieter in het dorp, die dus geen concurrentie heeft, valt nog wel eens tegen. Of men vraagt zich af welke kwaliteit bijvoorbeeld het onderwijs of de gezondheidszorg heeft.
Wanneer er iets gebeurt met de familie in Nederland, zoals de geboorte van een nieuwe telg, een ziekte- of sterfgeval, kan de twijfel toeslaan en vragen mensen zich af of ze er wel goed aan hebben gedaan om zo ver weg te verhuizen. Internet kan dan niet de menselijke face-to-face contacten vervangen. Sommige gezinnen kiezen ervoor om naar het zuiden van Zweden te verhuizen, omdat dit qua afstand en mentaliteit dichter bij Nederland ligt. Anderen kiezen ervoor om naar Nederland te verhuizen, maar houden wel een zomerhuisje in de omgeving van Hällefors.
Hoe kijkt de oorspronkelijke bevolking in een kleine gemeente als Hällefors aan tegen de komst van de Nederlanders?
Interessante vraag! Het is soms moeilijk om over een oorspronkelijke bevolking te spreken, omdat Bergslagen van oudsher mensen van elders heeft aangetrokken; Finnen, Duitsers en Belgen hebben door de eeuwen heen met hun expertise en spierkracht bijgedragen aan de ontwikkeling. Verder zijn er de laatse decennia ook af en toe Zweden uit grotere steden naar Hällefors getrokken om er van de rust te genieten. Maar er zijn natuurlijk wel families die al generaties lang tot de lokale bevolking gerekend kunnen worden. Soms is er wat weerstand omdat men die moderne poespas van creativiteit, design en culinaire kunsten maar niets vindt. Er moet gewerkt worden, en het liefst in de zware industrie, zoals de afgelopen eeuwen het geval was.
Toch is men ook blij met het nieuwe leven en de nieuwe impulsen. De plaatselijke bevolking vindt het over het algemeen prettig als er gezinnen met jonge kinderen komen zodat het kinderdagverblijf, de school of bijvoorbeeld de sportclub niet hoeven te worden gesloten. Ook voor de lokale economie kan het erg goed zijn dat er mensen van buitenaf komen die het gebied met een frisse blik bekijken. Een Nederlands gezin is bijvoorbeeld een kleinschalig landbouwbedrijf gestart, waardoor er voor het eerst sinds jaren weer schapen op de weilanden lopen. Samen met andere landbouwers uit de omgeving en met geld uit regionale EU-fondsen heeft men een collectief project opgezet waarbij men een aantal melkkoeien verzorgt. Dit soort initiatieven valt erg in de smaak bij de plaatselijke bevolking!
Wat vond je zelf de meest verrassende uitkomst van je onderzoek?
Eén van de meest verrassende uitkomsten vind ik de flexibele houding van veel gezinnen ten opzichte van mobiliteit. Vaak vindt men het een mooi avontuur, waarbij een eventuele terugkeer naar Nederland absoluut tot de mogelijkheden behoort. In die zin spreekt men ook liever over verhuizing in plaats van emigratie. Men vindt de jaren in het buitenland een verrijking, die onmogelijk was geweest als men de stap niet had gewaagd.
De bruggen die op deze manier tussen twee landen worden gebouwd vind ik heel waardevol. Een gezin uit Nederland of elders kan bijvoorbeeld een bedrijf hebben overgenomen in Hällefors, dit bedrijf vitaler maken en bij terugkeer naar Nederland verkopen aan een plaatselijke ondernemer. Vaak houdt men dan contact met nieuwe collega’s, vrienden of kennissen. Ook wanneer men een stuga behoudt om er jaarlijks de vakantie door te brengen blijft er een band bestaan.
Sommige gezinnen hebben een vrij bewuste strategie waarbij ze een aantal jaren in Zweden wonen wanneer de kinderen naar school gaan, omdat opgroeien in een rustige landelijk omgeving wordt gezien als een verrijking. Daarna kan men terugkeren naar Nederland omdat Nederland bij nader inzien toch ook veel voordelen biedt. Zo’n stappenplan had ik van te voren niet vermoed, en de migranten waarschijnlijk zelf ook niet!